Gölge Savaşçı (1980) incelemesi

Yazı sürpriz bozan içerir
.
Akira Kurosawa, Dodeskaden filminden sona ciddi maddi zorluklarla karşılaştı. Japonya’da istediği kaynağı bulamayan Kurosawa bir sonraki filmi Dersu Uzala için kaynağı Rusya yapım şirketi Most yapım sayesinde elde etti. Bu film sonrasında da yine uzun bir ara veren yönetmen bir diğer filmi Kagemusha için gerekli kaynağı bir Kurosawa hayranı olan iki yönetmen George Lucas ve Ford ‘un katkılarıyla Twentieth Century Fox yapım şirketinden buldu. Asla kaynak bulamayacağını düşünüp ertelediği bu film ressamın elinden çıkmış sahneleri ve tarihin derinliklerinden çıkarılan öyküsüyle 1980 yılında tamamlandı.

Kagemusha, 16. yy Japonya’sının en önemli savaşçılarından Takeda Shingen’in yaşamından uyarlanan filmdir. Kurosawa’yı bu filmi çekmeye iten nedenler; Japonya tarihine olan merakı, Shingen’in yerine dublörünün geçirilerek üç yıl boyunca ölü olduğunun düşmanlarından gizlenmesi ve Nagashino Savaşına olan ilgisidir. 1575 yılında gerçekleşen savaş ateşli silahların önemi konusunda bir dönüm noktası taşımaktaydı. Artık samuraylar gibi bireysel yeteneklerin bir anlamı kalmamış, yerini yeni kolektif savaş taktiklerine bırakmıştı.


Filmin açılış sahnesi, Takeda klanınının başı Shingen, benzerliklerinden dolayı bazen savaş meydanlarında onun yerine geçen kardeşi Nobukado ve Shingen’e çok benzeyen hırsızlık suçu nedeniyle idama mahkum olan bir adamın konuşmasıyla başlar. Bu sahnede Shingen ve kardeşi Nobukado’nun; mimikleri, kol hareketleri, hafif sağa yatık konuşmaları, bıyıklarını düzelme hareketleri Nobukado’nun yıllarca abisinin yerine taklit olarak geçtiğini ve aslında kendisinin sahnede adeta bir kişi gibi görünen abisinin gölgesinden farklı olmadığının göstergesidir. Daha sonraki sahnelerde Shingen’nin yerine geçen hırsız ile en çok o ilgilenir ve hırsızın kendi benliğini yitirerek bir gölgeye dönüşmesini en çok o anlamaktadır.



Bu geniş çerçevede tek kamera açısıyla çekilen sahneden sonra bir habercinin gelişinin gösterildiği sekans başlıyor. Haberci koşarak dinlenen askerlerin, ölülerin, yıkıntıların arasında bir haber iletmeye geliyor. Savaşın yıkıcılığı daha hemen filmin başında gösteriliyor. Haberci Takade hanedanı tarafından kuşatma altına alınan Noda kalesinin sularının kesildiğini bildiriyor.

Noda kalesinden her gece bir flüt sesi yükselmektedir. Bu seferde savaşın içine ruha dokunan bir güzellik eklenmiştir. Temalardaki zenginlik, karşıt özellikler, Kurosawa’nın filmlerindeki en önemli özelliklerden biridir. Shingen flüt sesini dinlemek için kalenin altına gider ve o sırada bir ateş sonucu yaralanır. Bize yaralanma sahnesi gösterilmez onun yerine ne yapacağını bilmeyen oradan oraya koşturan askerler gösterilir. Takeda klanı kuşatmadan geri çekilir. Öleceğini anlayan Shingen bir vasiyette bulunur.

”Ölümüm asla duyulmamalı. En az 3 yıl bir sır olarak saklanmalı. Beyliğimizi koruyun. Topraklarımızı terk etmeyin. Asla böyle bir şey yapmayın! Bu öğüdümü unutur da, tersini yapacak olursanız klanımız Takeda'nın sonu gelir! Söylediklerimi dikkate alın! Vasiyetim olarak farz edin.”

Bu vasiyetin ilk aşaması olan ölümün üç yıl saklanması dublör tarafından yerine getirilecektir. Kardeşi Nobukado, Shingen’e ne kadar benzese de onun yerine bu kadar uzun süre geçemez çünkü hem bir gölge olmaktan yorulmuştur hem de bu seferde düşmanları tarafından kendi varlığı sorgulanacaktı.

Shingen’in yerine geçen dublör bir dizi eğitimden sonra Shingen gibi davranmayı öğrenir. En büyük sınavını Shingen’nin evine gitmesiyle verecektir. Herkesi bir şekilde ikna eder. Artık kendi gerçek kimliğini tamamen yitirecek ve bir gölgeye yani Kagemusha’ya dönüşecektir.“Bir adamın gölgesi ait olduğu adamı asla terketmez. Ağabeyimin gölgesiydim. Şimdi ise burada oturmuş ne yapacağımı bilemez haldeyim. “ Nobukado’nun bu sözleri filmin sonuna doğru Kagemusha için de geçerli olacaktır. Artık ona ihtiyaç kalmadığı zaman köpek gibi uzaklaştırılacak, ne yapacağını bilmez hale gelecek ve eski varlığına asla geri dönemeyecektir.

Takeda klanının düşmanlarından olan Leyasu ve Nobunaga, Shingen’nin ölüp ölmediğini anlamak amacıyla Takeda’nın uç bölgelerine saldırı düzenlerler. Shingen’nin oğlu Katsuyori , kendini kanıtlama peşindedir ve hemen bir karşı saldırı düzenlenmesini ister. Kagemusha ‘Bir dağ yerinden kımıldamaz’ diyerek bu saldırıya karşı gelir. Katsuyori babasının yerine geçecekken, vasiyet sonucu yerine geçen bir hırsızın emirlerini kabullenemez. Ve tek başına Takatenjin kalesine saldırıya geçer. Takeda klanının Katsuyori’nin yardımına gitmekten başka çaresi kalmamıştır. Ve işte Kagemusha ilk kez bir savaş meydanında boy gösterecektir. Tatsuya Nakadai’nin oyunculuğunun doruğa çıktığı sahnelerdir. Hem Kagemusha hem de Shingen karakterlerini oynayan oyuncu film boyunca oynadığı karışık duyguları özellikle yüz ifadeleriyle başarılı bir şekilde vermiştir.

Kagemusha’nın varlığıyla Takatenjin kalesi alınır ve düşmanlar Shingen’nin yaşadığına artık ikna olmuşlardır. Kagemusha rolüne kendini çok fazla kaptırmıştır. Sadece Shingen’nin üzerine binmesine izin veren atın üstüne çıkarak bir zafer daha elde etmek istemektedir. Ama at Kagemusha’yı üzerinden atar. Yardıma koşan Shingen’nin eşleri daha önceki savaşta alınan yara izini Kagemusha’da göremezler ve gerçek ortaya çıkar. Kagemusha evden kovulur ama uzaktan olan biteni izlemeye devam edecektir.

Artık sahne Katsuyori’ndir. İyi eğitim görmüş, savaşçı, cesur genç biridir. Artık Takeda klanının başıdır. Rahmetli babasının ‘Beyliğimizi koruyun. Topraklarımızı terk etmeyin. ‘ sözlerine uymaz, topraklarını genişletmek ister ve Nobunaga ya savaş açar. Nobunaga, teknolojiyi takip eden modern bir orduya sahip bilge bir komutandır. Filmde Nobunaga’nın özellikle saki yerine şarap içmesi Batı yanlılığını vurgulamak için verilmiştir.



"Tüfek icat oldu,mertlik bozuldu" Köroğlu



Takeda ordusu geneksel yöntemlerle savaşan hiç yenilmemiş bir ordudur. Ama karşısında tam bir strateji uzmanı Nobunaga vardır. Savaş alanına bir set şeklinde çit örmüştür. Çitin arkasından tüfekleriyle ateş pozisyonu olan ordusu bulunmaktadır. Katsuyori, “Rüzgar gibi çevik, orman gibi sessiz, ateş gibi kızgın. dağ gibi sabit” ordusunu Nabunaga birliklerinin üzerine sürer. Ve tek bir düşman askeri ölmeden tam bir kıyımla yenilir. Olan biteni savaş alanındaki bir çayırlıkta izleyen Kagemusha dehşet içindedir. Don Kişot vari bir cesaretle elinde mızrak saldırıya geçer ve vurulur. Yaralı halde göle ulaşır ve yerine geçtiği Shingen gibi göle gömülür.

“Dağılma önce hükümetin yasalara göre yönetmemeye başlaması ve devlet gücünü zorla ele geçirmesi ile olur. O zaman önemli bir değişiklik meydana gelir. Hükümet değil devletin kendisi sıkışıp daralır. Yani büyük devlet eriyip gider ve onun içinde yalnız hükümet üyelerinin kurduğu bir başka devlet ortaya çıkar demek istiyorum. Bu da halkın geri kalanı için efendiden, zorbadan başka bir şey değildir” Jean-Jacques Rousseau- ‘‘Toplum Sözleşmesi’’

Shingen ile hırsız arasında iktidarın suç işleme özgürlüğü konulu şu konuşma geçer.

S-Bütün bu benzerlik bir yana Nubukado, sonuçta o idama mahkum olan bir suçlu. Böylesi alçak biri nasıl benim dublörlüğümü yapar?
H-(Gülmeye başlar) Tek suçum birkaç kuruş çalmaktı. Önemsiz bir hırsızım ben. Ama sen yüzlerce insanı öldürüp ülkenin tamamını soyup soğana çevirdin. Söyle hangimiz alçak? Sen mi yoksa ben mi?
S-Senin de inandığın gibi alçağın tekiyim. Babamı sürgüne yollayıp, öz oğlumu öldürdüm. Bu ülkeyi yönetirken ne olursa onu yaparım.

Hırsızın bu cüretkar sözleri iktidar-şiddet ilişkisini sorgular, Shingen in verdiği cevap ise her iktidar gibi kullandığı şiddeti mantıklı zemine oturtma çabasıdır. Shingen öldükten sonra yerine geçecek olan hırsız iktidarı üç yıl daha ayakta tutacaktır. Önceleri iktidarı elde etmek için kullanılan güç, sonraları gücü kaybetmemek için kullanılan iktidara dönüşecektir. Kurosawa iktidar-güç-şiddet ilişkisini bu filmde inceden hissettirmiştir. Filmin bütününde duygusallık çok daha ağır basmaktadır. Ama bir sonraki filmi Ran’da anlatılmak istenen iktidarın güçle imtihanı, yozlaşması, hırsları bu filmde duygusallığın önüne geçecektir.

Bir ressam olarak Kurosawa

Küçük yaşlarda resme ilgi duymaya başlayan Kurosawa özellikle öğretmeni sayesinde bu yeteneği geliştirmiştir. Kurbağa Yağı Satıcısı kitabında resme olan ilgisini söyle anlatır.



Senaryoyu kafada canlandırarak ilgi çekecek sahneleri çizim yöntemiyle kağıda aktarma yöntemine storyboard denir. Bir çok yönetmen tarafından uygulanan bu canlandırma yöntemini Kurosawa çok fazla ciddiye almıştır. Resmettiği storyboard ları ayrıntılarla doludur ayrıca renklere olan hakimiyetiyle, gerçeği birebir kopya etmeyişiyle Van Gogh tablolarını anımsatmaktadır.

Bu konuyla ilgili Stephen Prince- Savaşcının Kamerası adlı kitabında şöyle bahseder.



Bu gözlemci bakış açısının iyi bir örneği Kagemusha’ daki rüya sahnesidir. Dublör’ün yaşadığı benlik karmaşası renklerin karmakarışıklığıyla verilirken gideceği yolu bilmemenin verdiği kararsızlığı da rüyadaki doğrusal olmayan bir çok zikzaksı yolla anlatır.



2009 yılında İstanbul Pera Müzesinde Kurosawa’nın Kagemusha, Yume, Madadayo ve Umi Wa Miteita filmlerinin storyboard’lardan oluşan 87 desenden meydana gelen bir sergi düzenlendi.
Yazımızı, bu serginin kataloğununda yer alan Kagemusha filminin bazı desenleri ile bitirelim.