Aşk (2013) incelemesi

Scarlett Johansson'un sesinden "The Moon Song"

O ve biz

Aşk (Her) filminin kayıp ruhu Joaquin Phoenix’i beyazperdede her izleyişimde, ağabeyi River Phoenix’i anarım. Ne zaman Amerikan sinemasının jönlerinin erken-genç ölümlerinden bahis açılsa, James Dean ve Heath Ledger’la birlikte aklıma ilk gelen üç önemli aktörden birisidir. Joaquin Phoenix sanki ağabeyinin mirasını devralmış gibi her geçen gün performansını geliştirerek yoluna devam ediyor. Bundan böyle Joaquin Phoenix’i her izleyişimde bir de Phillip Seymour Hoffman gelecek aklıma. Belki de, son olarak Paul Thomas Anderson’un Usta (The Master) filminde birlikte oynadığı yakın dostunun da ustalığını bir hırka gibi sırtına geçirerek türlü karaktere can vermeye devam edecek. Spike Jonze’un Aşk filmindeki yönetmenliğini ele almadan evvel çılgın kalemşör Charlie Kaufman’la olan ekuri tadındaki işlerini zikretmeli, üç yıl arayla yaptıkları iki sıradışı filmden bahsetmeliyim. Bu filmlerden ilki olan, John Malkovich’in kendi adını da taşıyan John Malkovich Olmak (Being John Malkovich) filminin altından girip üstünden çıktığı değerlerden hangi birini saysam acaba? Melankoliden sürrealizme değin türlü yan temasıyla sinema algısını alaşağı eden bir işti. Sonra, Tersyüz (Adaptation) geldi. Nicholas Cage’i son kalburüstü işi diyebileceğimiz bir rolde, Meryl Streep ve aynı filmle Oscar heykelciğini alan Chris Cooper’la izlerken karşımızdaki senaryonun büyüsüne kapılmaktan başka bir çare de kalmıyordu. Spike Jonze, Aşk’ı yazıp yönetirken, Charlie Kaufman’la birlikte yaptığı işlerin kalitesini andıran bir eser meydana getirmiş. Filmin ana kahramanı Theodore, ileriki bir zamanda sipariş üzerine özel mektuplar üreten bir ajansta çalışmaktadır. Teknoloji almış başını gitmiş, öyle ki ileri yapay zeka içeren işletim sistemlerinin olağanüstü becerileriyle son kullanıcıya unutamayacağı deneyimler yaşattığı bir devir hüküm sürmektedir. Theodore boşanmak üzere olduğu eşi, komşusu Amy ve sanal da olsa libidosunu çoğaltan kızlar arasında gidip gelmekte iken, Scarlett Johansson’un hayat verdiği daha doğrusu –yalnızca sesini duyarız– ses verdiği işletim sistemi Samantha’yla aşk yaşamaya başlar. Buradaki derin sevgi çok bilmiş(!) bir işletim sistemiyle insan arasında yaşanıyorsa ne var bunda? Erich Fromm'un sanatsal bir yücelik ekseninde tariflediği aşkta, kişinin aktif ve yaratıcı gücünün kaynağını enerji olarak kabul ediyorsak, insan beynine göre görece hızlı çalışması muhtemel bu ileri çağ icadının da, enerjinin ağababasını ihtiva edeceğine de inanabiliriz.

Yine de, bizi aldatmasın. Vizyona girdiği tarih ve ingilizce olarak “Her” yani “O” olan filmin türkçe adının bizi götürdüğü yer, filmin temel meselesinin üstünü örtebilir. Bilim-kurgu ekseninde kurulmuş olan ilişkiler ağının, aslında insanoğlunun her daim vuku bulan sevgi arayışı, bağlılık ve kendi başınalığına nazire niteliği taşıdığını düşünüyorum. Tam da bu noktada insanın düştüğü durumu, tiyatro yazınımızın özgün kalemi Behiç Ak’ın Tek Kişilik Şehir oyunundaki Adam karakterinin açmazlarına bağlamayı uygun buluyorum. Oyunda; ben merkezli yaşam biçimi, insanın çevresiyle olan iletişimini nasıl sekteye uğratıyorsa, Aşk'ta da gitgide içine doğru kapanmış yalnızlığına gömülmüş Theodore'u, o denli tutsak ediyor. Theodore, insana özgü paylaşımları ve doğal yaşam unsurlarını taşıyan komşusu Amy ile kelimenin tam manasıyla dostluk kuruyor. Bütün o renkli, sanal dünyasından münezzeh anlarını hep bu iletişimin içinde geçirdiği zamanlarda buluyoruz. Yazar-yönetmen Spike Jonze canlı renklerle bezeli şehri filmin arka fonuna konumlandırarak, Theodore’un yaşamının gerçekle olan bağını da flulaştırmış. İzlediklerimizin bize masalsı bir hava aktarımı olarak geri dönmesini sağlayan pespembe bir dünya. Filmde alttan alta işlenen boşanma sürecine yer yer döndüğümüz anları elimizin tersiyle itmek istiyoruz. Mantığımızı zorlasa da, bu aşk ya da adı her neyse iki kişilik iletişimin bir yanının insan diğer yanının ise sanal bir karakter olduğunu kabullenmek istemiyoruz. Filmin gücünü artıran unsur ola ki, Theodore’la birlikte bu serüveni yaşamaktan duyduğumuz sanal keyiften de ileri geliyordur. Sözün özü izlediğimiz karakterin dünyası, çağın insanının dünyası ile bir hayli benzerlik taşıyor. Her ne kadar klasik bir söylem olacaksa da, siber çağın insana özgü özelliklerimizi gitgide yiyip bitirdiğinin ve bu siber olgunun her birimizi pençesine aldığının ayırdına varıyoruz. Biz de, yanıbaşımızdaki kentten, doğadan, birbirimizden uzaklaşma yolunu seçiyoruz. Theodore’un eşi, onun için eskiye özlemin tezahürü. Geleceği değil, çocukluğunun yerini tutuyor. Anlıyoruz ki, hiçbir şey ona da bize de çocukluğumuzu geri getirmiyor. Theodore, onunla birlikte kalacak birinin özlemi ile savruladursun, River Phoenix benim gözümde hep Benimle Kal (Stand by Me) filmindeki yeni yetme çocuk haliyle kalıyor.